DEVRİM OSKAYIN 15–18 AĞUSTOS 2008 TARİHİNDE ODTÜ BİYOLOJİ BÖLÜMÜNDE DÜZENLENEN “BAL ARILARININ ISLAHI VE YAPAY DÖLLEME” KURSU HAKKINDA AÇIKLAMA YAZISI

15–18 AĞUSTOS 2008 TARİHİNDE ODTÜ BİYOLOJİ BÖLÜMÜNDE DÜZENLENEN “BAL ARILARININ ISLAHI VE YAPAY DÖLLEME” KURSU HAKKINDA AÇIKLAMA YAZISI Ülkemizde 5 farklı yerel ırk ve bunların ekotipleri yaşamaktadır. Dünya üzerinde bu kadar büyüklükte yüz ölçüme sahip olan başka bir ülkede, bu kadar miktarda ve genetik çeşitlilikte yerli bal arısı topluluğu bulunmamaktadır. Bu yüzden, ülkemizde yerli bal arısı gen kaynaklarının korunmasında ve ıslahında yapay dölleme ve genetik yapıyı geliştirme programları önemli bir yere sahip olmalıdır. Bal arılarının üreme ve genetik sistemleri diğer çiftlik hayvanlarınkinden farklılıklar göstermektedir. Örneğin sığır ıslahı ile bal arısınınki karşılaştırıldığında, inekten yavru alabilmek için önce ergin olması için ortalama bir yıl beklenir, daha sonra yılda en fazla bir veya iki tane yavru alınabilir. Oysa bal arısında, ana arının çiftleşme olgunluğuna kadar geçen süre 22 gündür. Bir ana arıdan yıl boyunca binlerce ana arı yetiştirilebilir. Yine ineklerde erkek ya da dişi yavruların elde edilebilmesi için mutlaka yumurta ve spermin bir araya gelmesi gereklidir. Fakat bal arısında ana arı çiftleştirilmeden yumurtlatılarak sperm kullanılmadan erkek bireyler elde edilebilir. Bu bilinen farklı özellikler bal arıları ile diğer çiftlik hayvanları arasında da gözlenir. Bunun gibi gözlenen farklılıklar sayesinde arıcılık sektörü arı ıslahı konusunda diğer çiftlik hayvanlarının ıslahına göre daha avantajlı konumdadır. Bu avantajlar sayesinde bal arılarında belirlenen ve üzerinde çalışılan ıslah kriterleri üzerinde başarı elde etmek diğer çiftlik hayvanlarına göre çok daha kısa sürelerde olmaktadır. Bilimin diğer dallarında olduğu gibi arı ıslahı programları ve yapay dölleme teknikleri zaman içersinde gelişmeler göstermiştir. Önceleri binlerce kovanın kullanıldığı ıslah programları uygulanırken, kısıtlı sayıda ana arı yapay dölleme tekniği ile dölleniyor, bu işlem yapılırken birçok ana arı öldürülüyordu. Bu durum ıslah programlarının ve yapay tohumlama tekniğinin sadece devlet desteği ile yapılabilmesine neden oluyordu. Günümüzde ıslah programları geliştirilerek, 200 kovan ile yapılabilecek konuma getirilmiştir. Yapay dölleme tekniğinde kullanılan alet ve ekipmanın geliştirilmesi sayesinde ana arı ölümleri çok aza indirilmiştir. Islah için gerekli olan koloni sayısındaki düşme sayesinde arı ıslahı araştırma merkezlerinin ve üniversitelerin dışında arıcılık firmalarının da çalıştığı bir alan haline gelmiştir. Örneğin Amerika Birleşik Devletlerinde yıllardır bal arıları ile çalışan herkesin başvurabileceği, yapay dölleme ve bal arısı ıslahı kursu açılmaktadır. Bu kurslara üniversitelerden, özel firmalardan ve hobi arıcılarından kişiler katılmaktadır. Türkiye’de bulunan arı ırklarımız genetik açıdan çok zengin olması yapılacak ıslah programlarından daha hızlı sonuç alınabileceğin göstergesidir. Ülkemizde uzun yıllar ırklarımızın genetik yapıları üzerine çalışan Prof. Dr. Aykut Kence, Türkiye’ de bulunan ırklarda yapılacak ıslah programlarında kullanılacak arıların genetik zenginliği sayesinde sonuca 2–3 senede gidilebileceğini bildirmiştir.

Bu kursun açılmasının amacı, ülkemizdeki araştırmacılara ve arıcılara yurt dışında son olarak geliştirilmiş ıslah programlarını ve yapay dölleme tekniğini teorik ve pratik uygulama yoluyla öğretmekti. Bu yol ile bilgi ve teknoloji transferi yapılması hedeflenmiştir. Kursun teorik kısmında Türkiye de bulunan yerli bal arısı ırklarının korunmasının önemi ülkemiz şartlarında uygulaması uygun olan kapalı toplum ıslah programının nasıl yapılacağı ve ırkların korunmasında ve ıslahında uygulanan bir teknik olan yapay dölleme tekniği hakkında bilgi verilmiştir. Teknik mikroskop altında uygulanarak, video ekran yoluyla kursiyerlerin izlenmesi sağlanmıştır. Erkek arılardan sperm toplanılması ve ana arının döllenmesi her kursiyere eğitmen eşliğinde yaptırılmıştır. Kurs programı, az miktarda eksik ve sorun ile başarılı bir şekilde tamamlanmıştır.Önümüzdeki yıl, kursun eksik ve sorunları giderilerek tekrar açılmasını amaçlıyoruz. Bu tip kursların ülkemizde yaşayan bal arılarının gen kaynağı olarak korunmasına ve ıslah edilmesine yardımcı olacağı bir gerçektir. Ülkemizde ıslah ve yapay tohumlama teknikleri üzerinde çalışılmadığı taktirde, ırklarımızın genetik zenginlikleri ortaya çıkarılamayacağından üreticiler yurt dışında ıslah yapılmış ırkları kendi ırklarımızdan daha üstün olduğu yanılgısına düşecektir. Bu yanılgı sonucu yurt dışından ana arılar ülkemize getirilerek yerli arılarımız ile değiştirilmeye çalışılacaktır. Bunun sonucu olarak yurt dışına büyük miktarlarda döviz ödeneceği gibi yerli arılarımız ile değiştirilen arılar ülkemizin ekolojik şartlarına adapte olma zorlukları çekerek büyük kayıplara neden olunacaktır. Bu getirilen analardan yetişen erkek arılar etrafta bulunan yerli arıların ana arıları ile çiftleşerek kontrolsüz melezlemeler oluşacaktır. Ayrıca ülkemizde henüz bulunmayan arı zararlılarının ve hastalıkların yayılması sağlanacaktır. Bu yüzden arıcılarımız uzun yıllar bu konular üzerinde eğitim almış bilim insanlarımızın ve uzmanlarımızın gösterdiği yollar üzerinde gitmelidir. Bal arısı genetiği, ıslahı ve yapay dölleme tekniği konularında aldığım eğitimi ve tecrübeyi ülkeme aktarmamı sağlayan Tarım ve Köyişleri Bakanlığına, ODTÜ Biyoloji bölümüne, sayın Prof. Dr. Aykut Kence , Doç. Dr. Tuğrul Giray ve Doç.Dr. Meral Kence'ye çok teşekkür ederim. Kursa gösterdikleri yoğun ilgiden ve başarılarından dolayı aşağıda ismi geçen kursiyerlere de teşekkürlerimi sunarım.
California Davis Üniversitesinden Susan Cobey kurs sırasında ziyaretçi eğitmen olarak bulunmuştur. Yapay dölleme tekniğinin inceliklerini kursiyerlerle paylaştığı için kendisine çok teşekkür ediyoruz.
Dr.Devrim Oskay
AD, SOYAD
ÇALIŞTIĞI KURUM
Ahmet Demirtaş
Konya Arı Yet. Bir.
Ayşe Şimşek
TEMA -Macahel A.Ş
Ali UlviHafızoğlu
Konya Arı Yet. Bir.
Gonca Özmen
Ank. Üni. Ziraat. Zootekni
Gülten Bulut
Ordu Arıcılık Araştırma Enst.
Hasip Turan
Tarım İl Müdürlüğü - Karaman
Kadir Aydın
Emekli Arıcı
Mustafa Köseoğlu
AD.Ü. Çine Meslek Y.O.
Mehmet Gökhan
Ardahan Arıcılık Md.
Rıdvan Ulus
Kırklareli Arı yetiş. Bir. Baş.
Ömür Uygur
Ege Tarımsal Araştırma Ent.
Sezai Erginoğlu
Muğla İli Arı Yet. Birliği
Turgut Güler
Yığılca Tarım İlçe Müdürlüğü
Yalçın Sezer
İst. Bal Üreticileri Bir. Baş
Mehmet Altun
ODTÜ Bioloji